’t Waal

Het dorp ’t Waal ligt op de Vuijlkoopstroomrug aan de noordzijde van de Lek. Het dorp is in aan het begin van de 10e eeuw ontstaan.¹ In de 11e eeuw zijn de landbouwgronden langs de Lek ontgonnen vanuit de ontginning Tull. Daardoor werd ’t Waal een ontginningsdorp vergelijkbaar met Schalkwijk. Via de Tullse Uitweg was er een verbinding met Loerik.

Eerste vermelding

Wanneer de ontginningen langs de Lek een tijdje gaande zijn, wordt de Waalsewetering gegraven. Het overtollige water stroomt naar het zuiden de Lek in. Later wanneer er rond het jaar 1120 dijken langs de Lek verschijnen en de Schalkwijkse ontginningen plaatsvinden, wordt de waterstroom naar de Vaartsche Rijn geloosd.²

De eerste keer dat we de naam Wale tegenkomen is in 1225. Dat is een overgeschreven document, dus de naam Wale was al eerder in gebruik.³ Dekker noemt ’t Waal een ontginningsdorp, vergelijkbaar met Schalkwijk.⁴

Het dorp breidt zich uit in een lintbebouwing, waarbij iedere boerderij een stukje grond heeft. Een deel van de nieuwe woningen staat in het Rietveld. Ze vallen onder het gerecht Schalkwijk, maar de boeren betalen belasting aan ’t Waal.

Bestuur ’t Waal

Het gerecht ’t Waal grensde aan de westkant aan Vreeswijk en met een puntje van een geerblok aan het gerecht Schonauwen. In het oosten begon na het landgoed Blasenburg het gebied Tull. Het Rietveld valt onder Schalkwijk.

Het dorp lag in het voormalige graafschap Lek en IJssel. Tot het jaar 1277 is de Heer van Goye hier actief. Via de Uitweg kon hij snel bij dit graafschap komen. De dorpen ’t Waal, Tull, Honswijk en Hagestein vormen kerkelijk en bestuurlijk één geheel. Wel zijn er afzonderlijke gerechten zoals het gerecht ’t Waal, het gerecht Honswijk en het gerecht Tull, waardoor ter plaatse rechtspraak kan plaatsvinden. Op 29 maart 1338 ontstaan het gerecht Tull en ’t Waal. Alleen de kerk van Tull valt onder Honswijk, omdat ’t Waal al een kerk heeft.

De grote boeren

De adel en kloosters vormen in de middeleeuwen het bestuur. Na de reformatie in 1580 nemen rijke stedelingen het bestuur over. In de 18e eeuw zijn het vooral de grotere landeigenaren die bepalen wat er in ’t dorp gebeurde. Deze herenboeren zijn tot halverwege de 20e eeuw oppermachtig.

Vooral in de 18e eeuw bepalen de grote boeren als grootste werkgevers, wat er in het dorp gebeurde. De grote boerderijen waren:

• Boerderij Blasenburg
• Boerderij Ter Weide
• Boerderij Bouwlust
• Boerderij Geerestein
• Boerderij De Kroon (Rietveld, Schalkwijk)
• Boerderij Heldenstein (Rietveld, Schalkwijk)

Na de Franse Tijd ontstaat de gemeente Tull en ’t Waal. Het bevat het voormalige gerecht Tull en ’t Waal en het gerecht Honswijk. Twee keer is er een eigen burgemeester. Vanaf 1850 is de burgemeester van Schalkwijk en Tull en ’t Waal dezelfde persoon. Vanaf 1962 gaat de gemeente over in de gemeente Houten.

Dijkdoorbraken

De Lekdijk breekt twee keer door ter hoogte van het Oudslijkerveer. Dat de dijk hier zwak is, komt omdat in de ondergrond een zandbaan zit. Dit is de Vuylkoopstroomrug. Achter de dijk zijn de wielen uit 1496 en 1624 nog steeds zichtbaar.

Noten

1. Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen, p247 – C. Dekker (1983) ↩︎
2. Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen – C. Dekker (1983) ↩︎
3. De Lekdijk van Amerongen naar Vreeswijk – Ad van Bemmel (2009) ↩︎
4. Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen, p273 – C. Dekker (1983) ↩︎