Tull ligt op de Honswijkse stroomrug aan de noordzijde van de Lek. Het gehucht Tull en omliggend grondgebied is ontstaan bij de landbouwgronden die vanaf de 10e eeuw zijn ontgonnen.
In de middeleeuwen heette het gebied bij de rivier De Snel Wellinkwijk.1 Mogelijk heette het dorpje Tull in eerste instantie ook zo. Al snel wordt de ontginning van Tull voortgezet richting ’t Waal, dat een eeuw later wordt ontgonnen. Via de Uitweg is er een verbinding met Loerik. Via een veerboot is er later verbinding met Hagestein.
De naam Wellinkwijk verdwijnt en Tull is de nieuwe naam. Het wordt dan genoemd naar een versterkt huis Tull dat er dan staat. In 1332 wordt dit huis eenmalig vermeld in een oorkonde, waarbij eigenaar Hertbaren van Liesvelt belooft de stad Utrecht niet te zullen schaden.2 Dit duidt op een kasteel met soldaten waaruit dreiging vanuit gaat.
Het dorp Tull en bijhorend kerkje wordt na 1338 overgedragen aan het gerecht Honswijk. Het dorp gaat later Honswijk heten. Het gebied van Tull valt onder het gerecht Tull en ’t Waal.
Bestuur
Tull lag in het voormalige graafschap Lek en IJssel. Tot het jaar 1277 is de Heer van Goye hier actief. Via de Uitweg kon hij snel bij dit graafschap komen. De dorpen ’t Waal, Tull, Honswijk en Hagestein vormen kerkelijk en bestuurlijk één geheel. Wel zijn er afzonderlijke gerechten zoals het gerecht ’t Waal, het gerecht Honswijk en het gerecht Tull, zodat ter plaatse rechtspraak kan plaatsvinden. Op 29 maart 1338 ontstaan het gerecht Tull en ’t Waal. Alleen de kerk van Tull valt onder Honswijk, omdat ’t Waal al een kerk heeft. De grens tussen het gerecht Honswijk en het gerecht Tull en ’t Waal ligt bij de veenrivier De Snel.
De adel en kloosters vormden in de middeleeuwen het bestuur. Na de reformatie in 1580 nemen rijke stedelingen het bestuur over. In de 18e eeuw zijn het vooral de grotere landeigenaren die bepalen wat er in ’t dorp gebeurde. Deze herenboeren zijn tot halverwege de 20e eeuw oppermachtig.
Vooral in de 18e eeuw bepalen de grote boeren als grootste werkgevers, wat er in het dorp gebeurde. De grote boerderijen in ’t Waal waren:
- Boerderij Grijpestein
- Boerderij Het Groene Woud
- Boerderij Wintervliet
- Boerderij Snellestein
Na de Franse Tijd ontstaat de gemeente Tull en ’t Waal. Het bevat het voormalige gerecht Tull en ’t Waal en het gerecht Honswijk. Twee keer is er een eigen burgemeester. Vanaf 1850 is de burgemeester van Schalkwijk en Tull en ’t Waal dezelfde persoon. Vanaf 1962 gaat de gemeente Tull en ’t Waal over in de gemeente Houten.
Op de kadasterkaart van 1832 zijn de contouren van de kerk (wit) zichtbaar. Ook de gracht van het versterkte huis Tull is terug te zien. Kerk en gracht zijn verdwenen in de grachtenpartij van Fort Honswijk.
Molenbuurt
In Tull is later op een andere plaats rond de Tullse of Biesbosche molen het buurtschap Molenbuurt ontstaan. Dit buurtschap heette in 1931 nog ‘buurtschap Biesbossche molen’. De rest van Tull bestaat uit vrijstaande boerderijen.
Kastelen of versterkte huizen
Naast het huis Tull is er vermoedelijk ook een kasteel Grijpestein geweest. De enige aanwijzing hiervoor is de naam ‘stein’. Het heeft vermoedelijk gestaan op het land van boerderij Grijpestein, maar is nog niet teruggevonden.
Noten
- Het Krommerijngebied in de Middeleeuwen, p250 – C. Dekker (1983) ↩︎
- Vier dorpen, een geschenk van Herlulf – Trefpunt 28 april 1999 ↩︎
Deze pagina is gewijzigd op 23 oktober 2024