Gemeente Tull en ’t Waal

De gemeente Tull en ’t Waal was een gemeente in de huidige gemeente Houten tussen 1818 en 1962. De gemeente betrof de voortzetting van de gerechten Tull en ’t Waal en Honswijk, nadat deze tijdelijk onder de gemeente Schalkwijk waren gevallen.

De gemeente Tull en ’t Waal bestond uit een lintbebouwing langs de Waalsewetering (’t Waal), het buurtschap Molenbuurt en de agrarische bebouwing van Honswijk langs de Lek. De gemeente lag tussen Vreeswijk en Pothuizen. Het grondgebied betrof de hogere gronden achter de noordelijke Lekdijk.

Tull en ’t Waal telde in 1880 nog 599 inwoners. Twintig jaar later was dit gedaald tot 451 personen. ongeveer 500 inwoners. In de 19e eeuw woonden er wel relatief veel protestanten in de gemeente, maar de katholieke bevolking had de overhand. Zij waren aangewezen op de parochie van Schalkwijk.

Bestuur gemeente Tull en ’t Waal

Op 5 januari 1818 installeerde schout Daniel Rother de raadsleden van de nieuw te vormen gemeente Tull en ’t Waal c.s.. Waarbij met de toevoeging c.s. duidelijk werd gemaakt dat het voormalige gerecht Honswijk er ook onder viel. Twee raadsleden hadden zitting voor Tull en ’t Waal en twee raadsleden voor Honswijk.

De vergaderingen vinden in eerste instantie plaats in de onderwijzerswoning te Honswijk. In 1860 verhuist het gemeentebestuur naar een herberg van Van Velthuijz. In 1883 verhuist het gemeentebestuur naar het huis van wethouder A. van der Louw. In december 1886 wordt dit een kamer in de nieuw gebouwde onderwijzerswoning. Er heeft nooit een gemeentehuis in Tull en ’t Waal gestaan.

Burgemeesters (1818 – 1962)

Wethouders

De wethouders van Tull en ’t Waal waren:

• A. van Schaik (1865 – >1892)
• A. van der Louw (<1883 – >1886)
• T. Verweij (<1914 – >1935)
• H.J. van Vliet (<1931 – >1931)

Opheffingsplannen

In 1846 en 1853 onderneemt de provincie Utrecht pogingen om Tull en ’t Waal en Schalkwijk samen te voegen. Het gemeentebestuur heeft deze afgewezen. Maar vanaf 1850 is de burgemeester van Schalkwijk en Tull en ’t Waal wel dezelfde persoon.

Tussen 1860 en 1884 en sinds 1893 wordt de gemeentelijke administratie van Tull en ’t Waal in de gemeente Schalkwijk gevoerd. In 1935 wordt dit geformaliseerd in een regeling. Voor de inwoners van Tull en ’t Waal blijft er onvrede. Men voelde zich achtergesteld bij Schalkwijk.

In 1924 zijn er plannen waarbij Tull en ’t Waal wordt opgedeeld in twee stukken. Een deel zou overgaan naar Houten en het ander zou bij Schalkwijk worden gevoegd. Ook deze gemeentelijke herindeling gaat niet door.

Na de Tweede Wereldoorlog komen er voorstellen om de gemeente Tull en ’t Waal samen te voegen met Houten en Schalkwijk (1948) of met Schalkwijk (1950). Uiteindelijk komen op 1 januari 1962 de gemeente Houten, Schalkwijk en Tull en ’t Waal onder de gemeente Houten te laten vallen. Sinds 1943 hadden de drie gemeenten al dezelfde burgemeester.

Wegen

De gemeente Tull en ’t Waal kende geen doorgaande wegen. De meest centrale weg was de Lekdijk. De Waalseweg en de Achterdijk vormde de grens met de gemeente Schalkwijk. De woningen die in Tull en ’t Waal aan de noordkant van de Waalsewetering stonden, vielen onder Rietveld (gemeente Schalkwijk). Het Werk aan de Waalsewetering staat dan ook in de voormalige gemeente Schalkwijk.

Gebouwen

Het meest opvallende gebouw van deze gemeente is zonder twijfel Fort Honswijk, aangevuld met diverse waterliniewerken. Hierdoor had de gemeente Tull en ’t Waal te maken met de kringenwet. Verschillende woningen in de omgeving van de waterliniewerken moesten van hout worden gebouwd, zodat ze in geval van oorlog snel konden worden platgebrand.

De gemeente had een korenmolen en werd doorsneden door de spoorlijn tussen Utrecht en ’s Hertogenbosch. Het meest indrukwekkende daarvan is de Lekbrug over de Lek.